Neka zuji, i treba da zuji!
Ljudi su od davnina upoznati sa blagodetima koje pružaju pčele. Poznato je da se med koristio u ishrani i izradi kozmetike još u periodu drevnog Egipta. Danas se, pored meda, koriste i pčelinji vosak, matični mleč i propolis, kao i njihovi derivati, bez kojih ne može da se zamisli gotovo nijedan proizvod prehrambene, kozmetičke ili farmaceutske industrije.
Pored toga što su od velike koristi u raznim industrijskim granama, pčele su i nezamenljiv deo jedne ekološke zajednice, pre svega kao cvetni oprašivači. Takođe, one doprinose zajednici kako po učešću u lancu ishrane, tako i po tome što pospešuju rekombinacije biljnih gena, a samim tim i evoluciju flore na Zemlji. Pčele su takođe svojevrsni „biljni štitovi”, jer čine biljke manje atraktivnim raznim herbivorima. Pored svojih uobičajenih uloga, pčele u tropskim ekosistemima eksprimiraju i mnoge karakteristike koje se ne bi očekivale u umerenim klimatskim uslovima, ali su razlozi ovih pojava još uvek nepoznati naučnicima.
Gde je nestalo zujanje?
Kada uzmemo sve u obzir, možemo zaključiti da su pčele dragoceni insekti za funkcionisanje života na Zemlji. Međutim, u današnje vreme sve češće smo u prilici da čujemo kako se pčelama smanjuje brojnosti i kako je sve veći broj njihovih populacija na raznim lokacija ugroženo.
Prethodnih decenija, zabeleženo je znatno smanjenje brojnosti populacije divljih vrsta Bombus terricola i B. occidentalis u Severnoj Americi. Autohtona kalifornijska vrsta Bombus franklini nije uočena još od 2006. godine i smatra se iščezlom. U Južnoj Americi primećeno je da je veliki broj pčela vrste B. terrestris migriralo iz Evrope i time smanjilo brojnost autohtone vrste B. dahlbomii. Iako su divlje populacije pčela pretrpele gubitke, domaće populacije su u porastu. Ovo, međutim, nisu dobre vesti, zato što su se u prethodnim godinama zahtevi, pre svega poljoprivredne industrije i biljaka koje zahtevaju polinaciju putem pčela, povećali u mnogo većem procentu nego pčelinje populacije. Pored toga, za oprašivanje većine industrijski gajenih biljaka ne oprašuju domaće, već divlje pčele.
Mapa koja prikazuje pad brojnosti B. franklini
Faktori koji utiču na smanjenje brojnosti pčela
Jedan od glavnih faktora smanjenja brojnosti pčela je nedostatak odgovarajućih staništa. Urbanizacija je jedan od činilaca koji narušava prirodna staništa pčela, međutim, još prominentniji je gubitak cvetnog diverziteta i smanjenje površina samih cvetnih polja. Izgradnja auto-puteva takođe igra značajnu ulogu, jer povećava mortalitet pčelinjih kolonija.
Pored urbanizacije, veliku ulogu igraju i razni pesticidi i herbicidi koji se koriste u poljoprivredi, a koji mogu izazvati razne bolesti kod pčela. Najštetniji su insekticidi, pre svega novije razvijeni nikotinoidi koji spadaju u neurotoksine i veoma su efikasni u ubijanju raznih herbivornih insekata, ali šteti i biljkama najkorisnijim insektima – pčelama.
Najzad, glavni pokretač katastrofe su upravo klimatske promene. Iako postoje tvrdnje da u klimatskim promenama ne treba tražiti krivca za smanjenje broja pčela, one izazivaju nezaustavljiv domino efekat koji započinje migracijom pčela. Zbog migracije, pčele se susreću sa novim klimatskim uslovima na koje se treba prilagoditi, sa raznim predatorima i parazitima koje u njihovom nativnom habitatu ne bi bili njihovi prirodni neprijatelji, kao i sa biljakama koje nisu u mogućnosti da opraše zbog nekompatibilnosti. Takođe, prilikom migracija pčele kompetiraju sa drugim, autohtonim, vrstama pčela i time smanjuju i brojnost njihove populacije, kao i biodiverzitet pčela na globalnom nivou.
Izvor: https://davidsuzuki.org/wp-content/uploads/2019/03/city-bees-crime-scene.jpg
Budućnost
Iako se čini da upadamo u začarani krug, još uvek nije kasno da spasimo pčele. Mnoge zemlje su pokrenule programe kojima pomažu poljoprivrednicima koji pospešuju diverzitet biljaka koje sade na svojim usevima, samim tim pomažući biodiverzitetu pčela, koje zauzvrat oprašuju veći procenat istih useva. Ovo se, naravno, pokazalo i kao veoma uspešna taktika u urbanim sredinama, odnosno sađenjem raznolikog cveća u baštama, dvorištima, pa čak i na terasama. Jedan od bitnih koraka je i izbacivanje pesticida i sličnih štetnih hemijskih agenasa iz upotrebe, međutim, na ovom polju se nismo pokazali kao uspešni, iako je Evropska Unija u više navrata pokušavala da donese zakone o zabrani upotrebe pesticida svojim članicama, naročito nikotinoida. Veliku štetu je naneo i komercijalan transport pčela, kojim se već godinama prenose i razni patogeni i paraziti, kao i vrste pčela koje nisu autohtone na teritoriji na koju se prenose. Ukoliko nije moguće potpuno sprečiti komercijalni transport, trebalo bi da se radi na tome da on bude što strože kontrolisan, naročito u cilju prevencije određenih parazita na lokacijama na kojima ih inače nema.
Medonosni vrt
Izvori :
- Patterns of widespread decline in North American bumble bees; Sydney A. Cameron, Jeffrey D. Lozier, James P. Strange, Jonathan B. Koch, Nils Cordes , Leellen F. Solter,and Terry L. Griswold, https://www.pnas.org/doi/epdf/10.1073/pnas.1014743108
- Bee declines driven by combined stress from parasites, pesticides, and lack of flowers, https://www.science.org/doi/10.1126/science.1255957
