Šume – previše su dragocene da ih izgubimo
Da li ste znali da šume predstavljaju dom za oko 80% svih kopnenih vrsta, uključujući životinje, biljke, gljive, pa i najsitnije mikroorganizme?
Kao posledica otuđivanja ljudi od prirode i intenzivne industrijalizacije, uloga šuma često je potcenjena. Za samo par hiljada godina ljudi su uništili 80% prvobitnih šumskih područja širom planete. Svake godine ljudi iz šuma crpe brojne resurse, često i one koji im nisu neophodni, a pri tom ne vraćaju ono što su od prirode uzmu.
Naš opstanak umnogome zavisi od šuma. One su glavni proizvođači kiseonika, što ih čini bitnim faktorom za ublažavanje klimatskih promena. Takođe, koristimo drvo za dobijanje mnogih sirovina, kao i generalno u svakodnevnim životnim radnjama, na primer za ogrev. Osim što pružaju stanište za veliki broj vrsta i time doprinose očuvanju biodiverziteta, šume prečišćavaju vode, sprečavaju eroziju zemljišta, koja bi uništila plodno zemljište i ublažavaju klimatske promene. Nažalost, krčenje šuma nastavlja se uznemiravajućom brzinom. Svetski institut za resurse poručuje da se svake godine poseče oko 18 miliona hektara šuma što odgovara teritoriji veličine Engleske i Velsa zajedno. Ovoliko krčenje šuma godišnje doprinosi povećanju efekta staklene bašte čak 12-20%, što ga čini drugim najvećim uzročnikom klimatskih promena.
“Negujte prirodni svet, zato što ste njegov deo, i zavisite od njega.” – Ser Dejvid Atenboro
Ovogodišnji slogan Svetskog dana šuma
Svetski dan šuma 2012. godine usvojila je Generalna skupština Ujedinjenih nacija u cilju jačanja svesti ljudi o značaju šuma i njihovoj današnjoj ugroženosti, što je pre svega posledica antropogenih uticaja. Datum je ustanovljen još 1971. godine, na inicijativu Evropske poljoprivredne konfederacije. Svake godine zemlje se podstiču na to da preduzmu lokalne, nacionalne i međunarodne napore u organizovanju aktivnosti koje će doprineti očuvanju šumskih ekosistema. Tema za 2021. godinu je “Obnova šuma: put ka njihovom oporavku”.
Upoznajte se bliže sa šumama!
Šume su najsloženiji kopneni ekosistemi na Zemlji. Prema podacima Organizacije za hranu i poljoprivredu (FAO), šume prekrivaju 4 000 000 000 hektara planete Zemlje, odnosno 30% svetske kopnene površine. Dominantni organizmi u šumama su drvenaste biljke (drveće), a širom planete zastupljeno je preko 60 000 vrsta koje grade ove zajednice.
Različiti organizmi naseljavaju i različite delove šume. Njihovu kompleksnost pokazuje izražena spratovnost i odnosi organizama koji ih nastanjuju. U krošnjama visokog drveća žive vrste koje se gotovo nikada ne spuštaju u niže delove. Ovaj deo šume nazvan je sprat visokog drveća. U nižim delovima nalazi se sprat žbunova. Ispod se razvija sprat zeljastih biljaka. Uz samu površinu tla živi grupa organizama koja čini prizemni sprat. Takođe postoje i podzemni spratovi, koje naseljavaju organizmi u samom zemljištu. Mnoge šumske životinje su prilagođene da se kreću vertikalno kroz stanište. One koje se kreću samo po površini koriste šumu isključivo kao zaklon, budući da, osim manjih biljaka, tu ima veoma malo hrane.
Da li ste znali da životi oko 1.6 milijardi ljudi, uključujući i više od 2 000 domorodačkog stanovništva, zavise od šuma? Oni ih koriste za sklonište, a šumske resurse za svakodnevne aktivnosti, kao što su proizvodnja lekova, hrane, goriva…
Svaka od ovih aktivnosti i produkti istih povezani su direktno ili indirektno sa šumama (proizvodnja voća, papira, drvne građe ili mase, kozmetike, deterdženta i mnogih drugih sirovina). Šume pružaju posao za više od 13 miliona ljudi širom sveta. Pored toga, 300 miliona ljudi živi u šumama, od kojih je 60 miliona domorodaca. Mada nam je poznat njihov neizmeran značaj, one i dalje nestaju. Sa sečom drveća čitav ekosistem se raspada, što ima strašne posledice po planetu i nas.
Šume u Srbiji
Srbija spada u srednje šumovite države, tačnije, ona je prosečne pokrivenosti šumskom vegetacijom. Prema podacima Nacionalnog inventara šuma, oko 30% teritorije Srbije je prekriveno šumama. One obuhvataju gotovo 50 vrsta drveća, uključujući 40 listopadnih i 9 četinarskih. Skoro svaka od ovih vrsta na određenim mestima gradi svoju šumu, stoga možemo zamisliti koliko je biodiverzitet šumskih ekosistema Srbije veliki.
Srbija ima 2 000 000 hektara šuma, a pod zaštitom je oko 500 područja površine od oko 600 000 hektara. Naše šume godišnje proizvedu 8 000 000 tona kiseonika, a sagori se 4 000 000 tona ogrevnog drveta. Doprinos Srbije svetskom balansu ugljen-dioksida je oko 4 000 000 tona godišnje.
Krčenje i uništavanje šuma
Krčenje šuma podrazumeva trajno uklanjanje drveća sa nekog područja, kako bi se oslobodilo mesto za poljoprivredu, ispašu domaćih životinja ili kako bi se drvo koristilo za gorivo, izgradnju ili npr. proizvodnju papira. Direktni antropogeni uzroci seče šuma uključuju i rudarstvo, vađenje nafte i izgradnju brana.
Drvne kompanije seku ogromna stabla i prodaju ih drugim državama kako bi služila za izradu nameštaja. Manja stabla često se koriste za proizvodnju uglja, dakle, sama seča šuma utiče na klimatske promene, a takođe se i proizveden ugalj sagoreva i oslobađa nove emisije ugljen-dioksida u našu atmosferu.
Da li ste znali da se većina voća i žitarica koje svakodnevno kupujemo uzgajaju na područjima koja su nekada pokrivale šume? One se seku kako bi se obezbedilo mesto za ogromne plantaže na kojima se uzgajaju monokulture banana, ananasa, šećerne trske, palmi, čaja i kafe. Da stvar bude gora, mnoge šume se namerno krče da bi se stvorilo mesto za uzgoj stoke. Procenjuje se da se za svaki proizvedeni kilogram govedine uništi 200 kvadratnih metara prašume. Nažalost, ovo zemljište se samo kratak period koristi za ispašu životinja. Nakon par godina ono se suši i gubi nutrijente, što za posledicu ima razaranje novih šumskih područja od strane stočara.
Prikaz seče šuma radi drvogradnje
Danas senajveće krčenje šuma događa u tropima. Područja koja su nekada bila nedostupna, usled izgradnje novih puteva, sada su nadohvat ruke. Podaci iz izveštaja naučnika sa Univerziteta Mariland iz 2017. godine, govore da su tropi te godine izgubili oko 160 000 kvadratnih kilometara šuma što je približno površini Bangladeša.
Naravno, do uništenja šuma ne mora doći isključivo antropogenim uticajem. Prirodni požari u tropima postaju sve češći. Oni su veoma snažni i mogu izbrisati ogromna područja pokrivena šumom. Takođe prekomerna ispaša na određenim staništima može sprečiti rast mladih stabala. Još jedan podatak nam ukazuje na ogromne razmere negativnog antropogenog uticaja. Od 1990. do 2015. godine, izgubili smo šumske predele veće od Južne Afrike, što je oko 130 miliona hektara širom planete.
Kako vi možete doprineti pozitivno?
Ukoliko ste zainteresovani da učinite nešto povodom ubrzanog uništavanja šuma u Srbiji, predlažemo vam organizaciju “Zasadi drvo”. Redovno organizuju akcije pošumljavanja naših područja, o čemu više možete saznati ovde.
Takodje, ukoliko u vašoj blizini postoje mesta za reciklažni otpad, možete početi da reciklirate papir i time smanjite količinu drveta koja ide na deponije nakon samo jednog korišćenja. Na današnji dan podsetite druge na bitnu ulogu šuma i širite svest o njihovoj sve većoj ugroženosti!
“Kako bih mogao da pogledam unuke u oči i kažem da sam znao šta se dešava sa svetom, a da nisam učinio ništa.” – Ser Dejvid Atenboro
Izvori:
- https://sr.wikipedia.org/sr-el/%D0%A8%D1%83%D0%BC%D0%B5_%D1%83_%D0%A1%D1%80%D0%B1%D0%B8%D1%98%D0%B8
- http://www.fao.org/international-day-of-forests/en/
- https://www.un.org/en/observances/forests-and-trees-day
- https://balkangreenenergynews.com/march-21-is-international-day-of-forests-home-to-80-of-all-terrestrial-species/
- http://www.fao.org/fao-stories/article/en/c/1144016/
- https://www.earthworm.org/our-work/areas-of-work/healthy-forests?gclid=CjwKCAiA4rGCBhAQEiwAelVti6lz-5FJJRQOjUlwvF47tvBjH5qttI_pGnPd88ffdELbPZE9uEP9fxoCyYwQAvD_BwE
- http://www.fao.org/gfoi/news-events/events/events-detail/en/c/1267509/
