Kako i zašto starimo?
Svi smo svesni spoljašnjih karakteristika koje se pojavljuju u starosti, kao što su bore i seda kosa, ali je znatno manje razumljivo šta se, kako i zbog čega dešava u našem telu kada starimo.
Starenje je zbog svoje kompleksnosti okarakterisano kao složen pojam za definisanje. Najjednostavnije, starenje se definiše kao progresivno narušavanje fizioloških funkcija koje na kraju dovodi do smrti. Smatra se da kod čoveka starost započinje oko 65. godine, a završava se smrću. Kao i definiciju, i opseg ove životne dobi je teško definisati imajući u vidu brojne heterogenosti populacija, genetiku i spoljašnje faktore.
Karakteristike starenja
Starenje čoveka prate brojne fiziološke promene koje u manjoj ili većoj meri ograničavaju normalan rad organizma. Fizičke promene se najpre uočavaju i ogledaju se u vidu naborane, opuštene i istanjene kože, smanjene telesne mase i visine. Osim ovih vidljivih promena, umanjeni su i sposobnost memorije, intenzitet metabolizma, funkcionalnost čula sluha, vida i mirisa, a dolazi i do slabljenja fizičkih sposobnosti. Starenje ne pogađa svakoga istim intenzitetom, a ni u istim godinama. Kako stari, čovek postaje podložniji različitim srčanim i malignim oboljenjima, kao i bolestima poput dijabetesa, artritisa…Starenje je univerzalno za jedinke jedne vrste, ali ne i za sve životinjske vrste.
Konsekvence procesa starenja koje se ogledaju na fiziološkom nivou
Zašto starimo?
Do sada je objavljeno preko 200.000 naučnih radova na ovu temu, međutim nijedan od njih ne daje pravi odgovor na ovo pitanje. Svi naučni podaci za sada ukazuju na to da su starenje i smrt posledica brojnih interakcija između gena i životne sredine. U različitom odnosu, nasleđe i uticaj sredine su faktori od kojih zavise kvalitet i dužina života. Dosadašnje studije pokazale su da udeo kojim nasledni faktori utiču na dužinu života iznosi 1/3, dok preostale 2/3 čine uticaji faktora sredine. Iako mehanizam odgovoran za proces starenja još uvek nije poznat, sa sigurnošću znamo da razlika u genskom sistemu, uslovi i način života utiču na različitost u starenju pojedinaca.
Do starenja može doći usled gubitka ili nemogućnosti nadoknađivanja postmitotskih ćelija, slabljenja procesa odgovornih za kontinuirano obnavljanje ćelija, kao i defekata u sigurnosnim mehanizmima koji sprečavaju pojavu i preživljavanje ćelija sa genskim poremećajima. Ćelijska starost je fenomen koji objašnjava prirodu ćelije, a to je da ćelije poreklom iz embrionalnog tkiva imaju ograničen broj replikacija, nakon čega nastavljaju životni vek kao metabolički aktivne tokom određenog vremenskog perioda. Takođe, dokazana je veza između životnog veka jedinke i broja deoba ćelija u kulturi — na primer, ćelije galapagoske kornjače, koja živi preko 100 godina, prosečno se dele oko 110 puta, dok se ćelije miša dele oko 15 puta.
Shematski prikaz mehanizama koji su u osnovi uspostavljanja procesa starenja
Izvor slike: https://www.frontiersin.org/files/Articles/880421/fgene-13-880421-HTML/image_m/fgene-13-880421-g002.jpg
Telomere su ponavljajuće, nekodirajuće sekvence DNK na krajevima linearnih delova hromozoma, za koje se smatra da mogu imati ključnu ulogu u starenju. One štite krajeve DNK hromozoma od degradacije i fuzije. Na taj način, telomere sprečavaju gubitak genetičkog materijala i genetičku nestabilnost, kao stanja koja mogu da dovedu do ćelijske smrti. Ipak, sa svakom ćelijskom deobom dolazi i do skraćivanja telomera, sve dok se one ne skrate do određene kritične dužine kada više ne mogu da vrše svoju funkciju zaštite krajeva DNK. Smatra se da su skraćene, disfunkcionalne telomere jedan od glavnih uzroka ćelijske starosti. Naučnici pretpostavljaju da je starenje evoluiralo kao mehanizam koji treba da omogući ireverzibilno povlačenje potencijalno malignih ćelija iz ćelijskog ciklusa i tako spreči nastanak tumora.
FISH (fluorescentna in situ hibridizacija) metoda bojenja hromozoma, fluorescentne tačke na kracima hromozoma predstavljaju regione telomera
Teorije starenja
Teorije starenja pokušavaju da objasne zašto starimo i umiremo. Iako je do sada objavljen veliki broj teorija starenja, nijedna od njih ne daje kompletna objašnjenja ovog mehanizma. Među njima ima teorija koje se dopunjuju, kao i onih koje se isključuju međusobno, ali zbog složenosti ovog procesa malo je verovatno da je odgovor samo jedan. Teorije starenja najčešće se klasifikuju shodno nivoima za koje se smatra da imaju primarnu ulogu u starenju, pa se tako izučavaju na molekularnom, ćelijskom, sistemskom i evolucionom nivou. Naučnici pretpostavljaju da je starenje evoluiralo kao mehanizam koji treba da omogući ireverzibilno povlačenje potencijalno malignih ćelija iz ćelijskog ciklusa i tako spreči nastanak tumora.
Iako se čini da će starenje još neko vreme ostati misterija, nama preostaje da zdravim i balansiranim životnim stilom, kao i redovnim kontrolama zdravlja, sprečimo ubrzan dolazak starosti i produžimo životni vek.
Izvori:
- Hayflick L. How and Why We Age. New York: Ballantine Books, 1994.
- Thomas B. L. Kirkwood, Steven N. Austad. Why do we age?, 2000.
- https://www.scienceworld.ca/stories/born-die-why-do-humans-get-old/
