Himere – da li si i ti možda himera?
U Grčkoj mitologiji, himera je čudovište koje ima telo i glavu lava, rep mu je zmija, a sa leđa mu polazi glava koze koja bljuje vatru. U biologiji postoji fenomen koji je dobio naziv po ovom mitskom biću, i to ne slučajno. U biološkom smislu, himera predstavlja jedinku koja se sastoji od dva ili više različitih genotipova. Šta to znači? To znači da jedan organizam u sebi sadrži delove koji pripadaju drugom organizmu. To se može odnositi na ćelije koje se razlikuju, tkiva ili organe. Nekada se može desiti i da je polovina tela sačinjena od jedne vrste ćelija, a druga od druge.
Kako nastaju himere?
Himere nastaju kada se najmanje dve oplođene jajne ćelije spoje, i svaka ćelija zadržava svoje specifične osobine, što rezultuje u tome da organizam koji nastaje ima mešavinu tkiva različitih genotipova. Moglo bi se reći i da je to spajanje dvojajčanih blizanaca, jer da do spajanja nije došlo, svaka od te dve jajne ćelije bi dala odvojen organizam. To je pojava koja se dešava u prirodi, kod velikog broja organizama, uključujući biljke, životinje pa i čoveka. Učestalost himerizma kod ljudi je mnogo češća nego što mislimo. Vantelesna oplodnja povećava verovatnoću nastanka himerizma.
Pored himera koje nastaju spontano u prirodi, postoje i drugi načini nastanka. Tu podrazumevamo transplantacije organa ili transfuzije krvi, jer ti organi imaju drugačiji genotip od genotipa ostatka organizma.
Postoji i takozvani mikrohimerizam, koji predstavlja mali broj ćelija koji je različit od organizma u kome se nalazi, i to je dosta učestala pojava. Većina ljudi kada se rodi u sebi ima mali broj ćelija poreklom od majke, a sa druge strane majčin organizam sadrži ćelije deteta. Čak i ćelije starijeg brata/sestre mogu da se pronađu kod mlađih, mada se to dešava ređe.
Zanimljiv primer je prisustvo muških Y hromozoma, tj. muških ćelija u mozgu kod žena koje su bile trudne sa muškom decom. U jednom istraživanju od 19 žena koje su rodile sinove, 13 je imalo mušku DNK u pojedinim ćelijama u njihovom telu, od tih 13 žena, njih 4 je rodilo devojčice u trenutku ispitivanja, ali su prethodno imale mušku decu, jedna od njih čak 27 godina pre toga. To znači da su te muške ćelije sa Y hromozomom, koje je dobila od sina, u njoj živele 27 godina. Postoje podaci da takve ćelije mogu opstati do 40 godina nakon rođenja deteta.
Po prvi put da su naučnici otkrili muške fetalne ćelije u majčinom mozgu, Sept. 26, 2012, u časopisu PLoS ONE.
Kod transplantacije
Kod transplantacije kostne srži javlja se himerizam, jer je to tkivo koje proizvodi krvne ćelije, pa će se krv primaoca genetički razlikovati od ostalih njegovih ćelija. Postoje i neki zanimljivi primeri u vezi toga.
2008. godine jedan čovek iz Južne Koreje je poginuo u saobraćajnoj nesreći. Da bi mu utvrdili identitet, urađena je DNK analiza iz uzoraka krvi i još nekih tkiva. Rezultati su bili iznenađujući jer su ukazivali na to da je u pitanju ženska osoba. Kasnije je utvrđeno da je taj čovek imao transplantaciju koštane srži, a da je donor bila njegova ćerka.
Zanimljivi slučajevi
Jednoj ženi su rekli da 2 od 3 njenih sinova ne mogu biti njeni, nakon što se testirala radi transplantacije. Ona je bila himera i jedan od njenih jajnika je bio poreklom od njene „sestre bliznakinje“, tako da su njeni sinovi nasledili tu genetičku informaciju.
Još jedan primer je Lydia Fairchild koja je morala da se bori za starateljstvo jer su njena deca imala drugačiji DNK od njenog, ispostavilo se da je i ona himera.
1953. godine je zabeležena žena sa dva tipa krvnih grupa, a razlog toga je što su njene ćelije koje produkuju krv – poreklom od različitih zigota.
Na slici je pevačica Taylor Muhl koja je himera. Od rođenja je mislila da je u pitanju beleg, a tek kasnije je saznala da su u pitanju ćelije njene nerođene sestre bliznakinje.
U laboratorijskim istraživanjima
Laboratorijske himere čovek-životinje nastaju inkorporiranjem ljudskih stem ćelija u životinjski organizam i nastale himere se koriste u istraživanjima za bolje razumevanje funkcionisanja ljudskog tela i ponašanja ćelija u konceptu organizma. 2017. godine je napravljena himera čovek-svinja u kojoj je udeo ljudskih ćelija bio 0,001.
Još neke od himera nastale unošenjem hematopoetske stem ćelije u fetuse ovce stare 55-60 dana, uspešno su implementirane i, pored toga što su proizvodile krvne i ćelije imunskog sistema, učestvovale su u izgradnji kosti, mišića i jetre. Sve ovo ima potencijal u lečenju ljudskih bolesti, kao što su oboljenja jetre. Postoje i druge slične himere, kao na primer čoveka i miša, za ispitivanje razvoja i funkcionisanja nervnih ćelija.
Izvori:
Chan, William FN, et al. “Male microchimerism in the human female brain.” PLoS One 7.9 (2012): e45592.
“Chimera (genetics).” Wikipedia, Wikimedia Foundation, 29. novembar 2020, https://en.wikipedia.org/wiki/Chimera_(genetics)
Khan, Farha, et al. “Significance of chimerism in hematopoietic stem cell transplantation: new variations on an old theme.” Bone marrow transplantation 34.1 (2004): 1-12.
Rettner, Rachael. “ This woman is her own twin:What is chimerism?” Scientificamerican, 28. februar 2018, https://www.livescience.com/61890-what-is-chimerism-fused-twin.html
Rettner, Rachael. “3 Human Chimeras That Already Exist.” Scientificamerican, 8. avgust, 2018, https://www.scientificamerican.com/article/3-human-chimeras-that-already-exist/
Vidyasagar,Aparna. “Human-Animal Chimeras: Biological Reserch & Ethical Issues.” LiveScience,https://www.livescience.com/23490-fetal-dna-mom-brain.html
