Da li je lako postati kraljica?

March 19, 2024March 19, 2024 Katarina Prodić #biologija, #kraljica, #matica, #medonosnapčela, #pčele

Svi znamo za izraz „vredan kao pčela”, ali zašto baš kao pčela? Pčele su grupa insekata koji žive u vrlo dobro organizovanim društvima i koji konstantno obavljaju svoje poslove. Da bi uspele u takvim društvima, one su razvile različite oblike ponašanja kao što su: složena izgradnja gnezda, međusobna komunikacija i podela rada. Ipak, sve te poslove kontroliše neko ko je na čelu takvog društva, a to je matica pčela, odnosno kraljica. Šta je to što određuje da neka pčela postane kraljica?

Organizacija društva medonosne pčele

Medonosna pčela (Apis mellifera) pripada familiji Apidae, koja pripada redu Hymenoptera (opnokrilci). Kako im samo ime kaže, to su pčele koje prave med. One su specifične po svojim plesnim pokretima kojima ostalim pčelama u košnici prenose informaciju o lokaciji, udaljenosti i kvalitetu hrane u okolini. Upravo zbog njihovog ponašanja spadaju u najfascinantnije i najorganizovanije organizme na planeti.

Zajednica medonosne pčele se sastoji od tri vrste odraslih pčela: trutova, radilica i matice. Među nekoliko hiljada radilica i nekoliko stotina trutova postoji samo jedna matica. Svaki član ima svoj posao koji je određen polom pčele. Uspešnost, reprodukcija i preživljavanje društva zavise od matice, količine hrane i radne snage. Pre nego što postanu odrasle jedinke, svi članovi društva prolaze kroz određene faze životnog ciklusa: jaje, larvu i lutku. Iz neoplođenih jaja se razvijaju trutovi, dok se iz oplođenih razvijaju ženke – radilice i matice.

Apis mellifera (medonosna pčela)

Izvor slike:https://static.inaturalist.org/photos/2369526/medium.jpg

Trutovi i radilice

Trutovi, muške pčele, su najveće pčele u društvu medonosne pčele. Oni nemaju strukture za skladištenje polena, tako da ne učestvuju u njegom prikupljanju. Skoro nikada se ne mogu videti kako uzimaju hranu sa cvetova. Njihova uloga je isključivo oplođenje matice u toku njenog leta parenja. Trutovima je potrebna veća količina hrane nego radilicama, tako da preterano veliki broj trutova može opteretiti društvo.

Radilice su najmanje i najbrojnije pčele u društvu. Nisu polno razvijene. One imaju mnoge specijalizovane strukture zahvaljujući kojima obavljaju sve poslove u košnici. Neke od tih struktura su strukture za sakupljanje polena, mirisne žlezde, voštane žlezde, kao i određene žlezde za ishranu legla. Radilice pored svega navedenog imaju ulogu i u negovanju matice, čišćenju ćelija košnice i pravljenju pčelinjeg voska.

Radilica, matica i trut

Izvor slike:https://www.researchgate.net/profile/Ketan-Bhokray/publication/309195367/figure/fig2/AS:418132440174593@1476701950868/Worker-Queen-and-Drone-of-the-European-honey-bee-5.png

Matica

Pčele radilice i matice su genetički identične. Ono što određuje koja će ženska pčela postati matica jeste ishrana matičnim mlečom. Larva koja će se razviti u maticu dobija mnogo više matičnog mleča od onih koje će se razviti u radilice. Kada radilice prestanu da se hrane mlečom, prelaze na ishranu medom i polenom. Matični mleč je želatinozna supstanca, mlečno bele boje, koju proizvode pčele „dojilje”. On sadrži vodu, dosta proteina, šećere, minerale i vitamin C. Ishrana matičnim mlečom pomaže u razviću reproduktivnog sistema ženske larve; na ovaj način je određeno da li će nastati matica, koja će imati razvijen reproduktivni sistem. Matica se razvija u posebnoj ćeliji sa saćem, koja se naziva matična ćelija. Kada je larva matice spremna da metamorfozira, radilice zatvaraju matičnu ćeliju i matica se razvija u njoj. Kada je potpuno razvijena, uz pomoć radilica „sažvakaće” izlaz iz svoje ćelije. Nakon toga matica mora da ubije druge matice (svoje „sestre”). Zapravo, buduća matica koja se prva izlegne postaće kraljica te košnice. Ona zatim izlazi iz košnice i spremna je za let parenja.

U slučaju da je postojeća matica ubijena ili izgubljena („hitan slučaj”), pčele moraju da biraju mlađe radilice kako bi proizvele nove matice. Takođe, ako postojeća matica stari i propada, drušvo se sprema da podigne novu maticu.

Glavna uloga matice je reprodukcija. Ona proizvodi jaja. Može položiti do 1.500 jaja dnevno, a godišnje čak i do 250.000 jaja. Matica živi između dve i tri godine. Jasno se razlikuje od ostalih pčela po tome što je njeno telo izduženije. Još jedna važna uloga matice je proizvodnja feromona, kao što je supstanca matice (kraljice). Funkcija ovih feromona je ujedinjenje članova društva, zahvaljujući kome društvo biva kvalitetnije i organizovanije.

Ćelija u kojoj se razvija matica pčela

Izvor slike:https://carolinahoneybees.com/wp-content/uploads/2022/06/use-queen-cells.jpg

Izvori:

Organizacija društva medonosne pčele

Trutovi i radilice

Matica

Preporučujemo