Kako su krave spasile svet?

Variola vera, izazivač velikih boginja je ujedno i jedan od najznačajnijih predstavnika virusa iz familije Poxoviridae. Velike boginje predstavljaju teško zarazno oboljenje koje napada ljude i izaziva značajan procenat smrtnosti, koji ide i do 40%. Određene epidemiološke procene govore da su samo u XX veku odnele od 300 do 500 miliona života. Iako tačan broj umrlih u proteklim vekovima nije poznat, sigurno nije zanemarljiv. Još jedan poznati virus iz iste familije jeste Vaccinia virus (Cowpox virus), koji je izazivač kravljih boginja i ima vrlo veliki medicinski značaj. 

 

Slika krava na selu

Izvor: https://www.historyofvaccines.org/content/milkmaids-and-cowpox

 

Nešto o velikim boginjama 

 

Dete sa velikim boginjama

Izvor: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Child_with_Smallpox_Bangladesh.jpg/450px-Child_with_Smallpox_Bangladesh.jpg

Postoje dve vrste virusa izazivača velikih boginja: Variola vera major i Variola vera minor. Variola vera major, poznatija i kao crne boginje, opasnija je vrsta koja ima visoku smrtnost i često ostavlja komplikacije, poput teške unakaženosti i trajnog slepila. 

Prenosi se isključivo sa čoveka na čoveka i to kapljičnim putem, ostalim telesnim tečnostima, kao i direktnim kontaktom sa obolelim osobama ili njihovim predmetima za ličnu upotrebu. Period inkubacije između izlaganja virusa i prve pojave simptoma je oko 12 dana. Kada virus dospe u organizam napada sluznice usta, grla ili pluća, putuje u limfne čvorove i umnožava se. Viremija, odnosno velika količina virusa u krvotoku nastupa oko 12. dana kada inficirane ćelije pucaju i velika količina virusa dospeva u cirkulaciju. Primarni simptomi koji se javljaju su dosta slični ostalim virusnim bolestima poput gripa i obične prehlade. Neki od njih su temperatura (barem 38,5 °C), bol u mišićima, slabost, glavobolja, mučnina, povraćanje i bol u leđima.

 Nakon dve nedelje od izlaganja virusu javljaju se prve lezije; crveni tačkasti osip na koži koji se naziva eritem, odnosno sluznični osip – enentem. Promene se javljaju na sluznici usta, jezika i grla, a temperatura se vraća na normalnu. Ove lezije naglo rastu i pucaju, oslobađajući virus i eksudat u usnu duplju. Virus variole takođe napada kožu pri čemu se javljaju specificne lezije, poput velikih bubuljica u 24 do 48 sata nakon što se pojave lezije na sluznici. Uobičajeno se osip prvo javi na čelu, a onda se brzo širi na celo lice i udaljene delove ekstremiteta. U zavisnosti od tipa boginja (obične, modifikovane, maligne, hemoragične) dalji simptomi i ishod bolesti mogu biti bez velikih promena i sa brzim oporavkom, pa sve do obilnih krvarenja iz slezine, jetre, bubrega, dodatnih infekcija kože i unutrašnjih organa i na kraju smrti.

 

Mlekarice, krave i vakcina

 

Davno poznata, široko rasprostranjena bolest kao što su velike boginje je brojnim vekovima harala gradovima i narodima, i iza sebe ostavljala značajan procenat mortaliteta. Najraniji pokušaj njene prevencije je sproveden još u Indiji hiljadu godina p. n. e. Inokulacija (variolacija), koja je podrazumevala udisanje smrvljenih krasti obolelih ili direktno unošenje virusa pod kožu, je smatrana preventivnom metodom. Iako je i dalje postojala šansa da se zdrava osoba ovim putem zarazi i prenese virus na druge, smrtnost je bila značajno manja. U XVIII veku kada su Evropom harale velike boginje, živeo je engleski lekar Edvard Džener.

engleski lekar Edvard Džener

Izvor:  https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Edward_Jenner.jpg/375px-Edward_Jenner.jpg 

 

Na službi u jednom selu, zapazio je da su mlekarice koje često dolaze u kontakt sa kravljim boginjama imune na velike boginje i ne obolevaju od njih. Kravlje boginje su neuobičajena bolest kod goveda, obično blaga, koja se može preneti s krave na ljude putem ranica na vimenu krava. Tokom infekcije radnici u mlekarstvu mogu imati pustule na rukama. Nakon i pozitivnog odgovora od strane mlekarica, Edvard Džener je potvrdio svoju pretpostavku da osobe koje su bile inficirane kravljim boginjama postaju imune i na velike boginje. Zahvaljujući tom zapažanju pokušao je da iskoristi gnoj iz boginja bolesnih krava i tako sprovede veštačku imunizaciju. Osobe koje su primile gnoj su stekle imunitet na velike boginje. Zbog latinskog naziva vacca za kravu, Džener je svoj proizvod nazvao vakcina a proces vakcinacija. Pošto se ovaj događaj smatra prvom imunizacijom, Edvard Džener je nazvan ocem imunologije. 

Velika korist je doneta čovečanstvu otkrićem vakcine protiv velikih boginja. Nekad vrlo opasna i smrtonosna bolest je mogla vrlo lako da se spreči. Prevencija se odigravala više decenija sistemskom imunizacijom svetskog stanovništva. Poslednja epidemija je bila baš u bivšoj Jugoslaviji 1972. godine. Na kraju, 1980. godine, skupština WHO (World Health Organization) donosi Deklaraciju kojom su velike boginje proglašene iskorenjenom bolešću. Nakon Dženera se razvila modernija vakcina koja je sadržala  živ Vaccinia virus, dok je Dženerova vakcina sadržala isti virus, ali mrtav u kolekciji gnoja.

Izvori:

• https://www.britannica.com/science/cowpox
• https://www.historyofvaccines.org/content/protection-cowpox-infection 
• Ryan KJ, Ray CG, ур. (2004). Sherris Medical Microbiology (4th изд.). McGraw Hill. стр. 525-8. ISBN 978-0-8385-8529-0.
• https://www.who.int/news-room/q-a-detail/smallpox#whatis 
• Knežević-Vukčević, J., Nikolić, B. and Berić, T., 2020. Mikrobiologija. 1st ed. Beograd: Univerzitet u Beogradu – Biološki fakultet.